چكیده :

تفاله گوجه فرنگی به عنوان ضایعه كارخانجات رب سازی با توجه به داشتن انرژی بالا به عنوان ماده ی مغذی در تغذی گاو های شیری مورد استفاده قرار می گیرد . به دنبال گزارش بیماری در یك گاوداری با مراجعه به محل علائمی مشابه اسیدوز ناشی از مصرف زیاد مواد پر انرژی مشاهده گردید . با توجه با تاریخچه بیماری مشخص شدن مصرف زیاد از حد تفاله تازه  گوجه در وعده اول بدون آمادگی قبلی و شروع بیماری بلافاصله بعد از مصرف آن، نتایج بدست آمده از معاینه دام و درمان نشان دهنده اسیدوز ناشی از مصرف زیاد تفاله گوجه فرنگی و مشابه علائم اسیدوز ناشی از مصرف مواد پر انرژی بود . همچنین بهترین شیوه مصرف تفاله تازه گوجه فرنگی طرح تغذیه تدریجی دام ها با افزایش روزانه تا حداكثر مصرف در چند وعده به جای در اختیار گذاشتن آزاد تفاله تازه گوجه فرنگی در آخور ها شناسایی گردید.

مقدمه :

تفاله تازه گوجه فرنگی محصول استحصال رب از گوجه فرنگی تازه در كارخانجات رب سازی بوده كه استفاده مناسبی از آن به عمل نمی آید . در استان گلستان بیش از 7427 هكتار به زیر كشت می رود و تولید آن به بیش از 2121180تن بالغ  می شود . تفاله گوجه فرنگی حاوی حدود 9/22 %پروتئین خام ، 15% چربی و 3/30% الیاف خام می باشد . این ماده دارای ویتامین های زیاد بوده و فقط از نظر ریبوفلاوین فقیر است ، ولی میزان قابل توجهی كاروتن دارد . استفاده از تفاله گوجه فرنگی به میزان 15% در جیره گاوهای شیری نتایج خوبی به دست آمده است . ارزش غذایی و تركیبات شیمیایی تفاله گوجه فرنگی در منابع مختلف گزارش شده است . دی سی چرخ تفاله گوجه فرنگی را حاوی 67% تی دی ان ، پروتئین خام 21%  ، چربی خام 10%، الیاف خام 25% و خاكستر 6% گزارش نمود . نتایج آنالیز این ماده غذایی در آزمایشگاه مركز تحقیقات استان گلستان نشان داد كه تفاله گوجه فرنگی تازه حاوی 2/14% پروتئین خام ، چربی خام 26/8% والیاف خام 45/4 % خاكستر می باشد . تفاوت ارزش غذایی گوجه فرنگی در منابع مختلف احتمالاً مربوط به ارقام و واریته و طریقه استحصال رب می باشد .

روش كار :

با توجه به تفاله تازه  گوجه فرنگی همزمان با فصل برداشت آن در فصل تابستان اقدام به بازدید از دامداریهایی كه از تفاله تازه گوجه فرنگی استفاده می كردند گردید . طبق گزارشات صاحب گاوداری واقع در شمال گرگان در تاریخ  مرداد ماه سال 1380 بر شیوع بیماری در گاوهای شیری با علائم بی اشتهایی و یك مورد مرگ ناگهانی با مراجعه به محل و گرفتن تاریخچه دامدار اشاره به شیوع بیماری بلافاصله بعد از خوردن تفاله تازه گوجه فرنگی بعد از وعده اول داشت كه همه سال به همین صورت اقدام به دادن تفاله تازه گوجه فرنگی به طور ناگهانی به گاوها بدون هیچ مشكلی می كرد . نهایتاً مشخص گردید كه میزان تفاله گوجه فرنگی داده شده مشابه سال قبل بوده ولی تعداد گاوها به علت فروش به نصف تقلیل یافته است و در واقع دامدار طبق عادت گذشته به همان میزان قبلی سال گذشته آخور ها را ازتفاله پر می كرد بدون در نظر گرفتن تعداد گاوها ، اقدام به خوراك دادن گاوها نموده است . گاوها به طور ناگهانی به غذایی خوش خوراك مواجه شده و به میزان زیادی از آن مصرف كرده بودند كه مدتی بعد از خوردن خوراك همگی دچار کاهش اشتها تا قطع اشتها شده بودند و فقط میل شدید به خوردن آب نشان داده بودند و دامدار اشاره به تغییر رنگ مدفوع به رنگ قیر تا سیاه در تعدادی از دامها داشت . همزمان در گروه زیادی از دامداری ها از تفاله تازه گوجه فرنگی استفاده می كردند بی اشتهایی ، میل به خوردن آب ، بیحالی ، افزایش ضربان قلب و تنفس ، توقف حركات گوارشی ، عدم وجود مدفوع در ركتوم ،فرورفتگی شدید چشمها ، افتادگی چشمها ، افتادگی شكم به همراه جمع شدگی مایعات در شكمبه و تموج و خشكی پوست مشاهده گردید . با گرفتن نمونه از شكمبه دامهای مبتلا PH ای در حدود 4 به دست آمده ، علایم بدست آمده از معاینات و تاریخچه نشان دهنده ابتلا دامها به اسیدوز حاد بود . تمامی دامهای مبتلا به اسیدوز از طریق خوراكی و عمومی درمان گردیدند .

نتایج:

با توجه به اینكه دامدار توانایی نگهداری تفاله گوجه فرنگی را نداشته و تفاله در صورت عدم مصرف سریع غیر قابل مصرف می گردید و دامدار ها نیز هر سال بایستی با توجه به ظرفیت مصرف نهایی خود از ابتدا فصل تولید تفاله گوجه فرنگی اقدام به خرید كنند و در نتیجه از ابتدا با حجم بالایی از تفاله گوجه فرنگی مواجه شده كه بایستی همه را به مصرف دام از ابتدا برسانند كه مشكلات ناشی از اسیدوز را خواهند داشت یا باتوجه به تغذیه تدریجی بخشی را به مصرف دام رسانده و بقیه را دور ریخته تا تمامی دامها به مصرف نهایی برسند . در تابستان سال بعد 1381 با توجه به اثرات زیان آور مصرف تفاله تازه گوجه فرنگی در دامداری هایی كه از تفاله تازه استفاده می كردند طرح تغذیه تدریجی تازه گوجه فرنگی در جیره گاوهای شیری به اجرا در آمده و دامها به صورت تدریجی و در وعده 3 وعده به میزان كم روزانه تغذیه شدند كه در طی 2 هفته تمامی دامها توانایی مصرف  ازتفاله تازه گوجه را پیدا كردند و باقیمانده تفاله مصرف شده تاروز مصرف نهایی نیز روزانه بر روی زمین در مقابل آفتاب خشك گردید و سپس به تغذیه دام ها به میزان توصیه شده رسید . تمامی دامهای مبتلا به اسیدوز حاد در سال 1380 حدود 8 ساعت بعد از درمان دچار اسهال سیاه وقیری رنگی ناشی از خونریزی ایجاد شده در اثر كنده شدن مخاط پرز شكمبه در قسمتهای پایین تر گردیدند و به تدریج حال دام ها رو به بهبود گذاشت و شروع به تغذیه نمودند . از دامهای در مان شده یك مورد به علت عدم به حركت افتادن حركات دستگاه گوارش تلف گردید . در سال 1381 با توجه به اجرای طرح تغذیه تدریجی دامها تمامی دامها بدون بروز علائم اسیدوز حاد و بی اشتهایی و اسهال به خوبی از تفاله تازه گو جه مصرف نمودند و هیچگونه كاهش تولیدی نیز مشاهده نگردید ، فقط در تعداد اندكی از دامها اسهال خفیف مشاهده گردید كه بررسی های به عمل آمده مشخص گردید دامهای پر خور دامداری بوده اند كه بیش از سایر دامها از تفاله تازه گوجه مصرف نمودند .

بحث :

تفاله تازه گوجه فرنگی به عنوان ضایعه كارخانجات رب سازی به شمار می آید كه با توجه به آنالیز تفاله گوجه فرنگی درآزمایشگاه بخش تحقیقات دامپروری مركز تحقیقات استان گلستان و محاسبه میزان انرژی آن معادل 4700 تا 5700 كالری در گرم ، در جیره دام به عنوان یك ماده پر انرژی برابر با جو مورد مصرف قرار می گیرد كه با توجه به وجود اسیدهای سیتریك ،تارتاریك ، سوكسینك ،اگزالیك ،اربیك ،فرمیك و آلوتنیك دارای PH اسیدی می باشد . خوردن مقادیر زیادی از تفاله گوجه فرنگی كه دارای قابلیت تخمیری بالا به همرا انرژی بالا و اسیدیته بالایی می باشد باعث افزایش اسیدیته شكمبه و كاهش PH آن به 5 گشته كه باعث نابودی باكتری ها و تك یاخته های تجزیه كننده   سلولز و افزایش فعالیت لاكتوباسیل ها و افزایش فشار اسمتیك و جذب مقادیر زیادی از جریان خون به داخل شكمبه و افزایش غلظت خون و كم آبی بافت ها و توقف حركات گوارشی شده كه در اثر افزایش میزان اسیدوز خون عمل تامپونی بیكربنات پلاسما قادر به ایجاد اسید و باز خون نبوده و اسیدوز حاكم می گردد و همراه با آن فشار خون كاهش یافته و در نتیجه با كاهش میزان اكسیژن در بافتهای سطحی و افزایش اسیدیته خون در اثر تنفس سلولی مواجع خواهیم شد . همچنین جربان خون در كلیه كاهش و موجب كاهش یا قطع ادرار و گاهی شوك و مرگ می گردد . افزایش اسیدیته خون بر قشر خاكستری مغز اثر گذاشته و باعث نكروز آن شده كه با علائم سستی ، بی اشتهایی ، بی حالی ، تلو تلو خوردن و زمین گیری تظاهرمی یابد . بنابراین دامدار می بایست همواره تفاله تازه گوجه فرنگی را ، به تدریج روزان افزایش داده تا به جای در اختیار گذاشتن آزاد آن در آخورگاو دامها به مصرف تدریجی آن عادت داده تا بدون هیچ عارضه ای به مصرف حداكثر از تفاله گوجه فرنگی برسند .